Basış ve Ayakkabı Türleri

Koşarken adımlar sırasında, topuk vuranlarda (heel strike), ilk temas topuğun dış kısmı ile olur, sonraki pozisyonda ayak tam yere basar, son pozisyonda ise baş parmak ve ikinci parmak ile çıkış sağlanır. Ayağın ortası ile basanlarda (midfoot strike) ise topuk yerine ayağın tümü (sadece ortası ile basmak mümkün değil çünkü) ilk teması yapar sonra çıkış yine aynı olur. Her ikisinde de orta pozisyonda (ayak/bacak yere dik, baskı en üst düzeyde iken) ayak bileği içeri doğru döner. Dönmekten kasıt, topuk, bilek ve kalfların bir açı oluşturmasıdır. Bu vücudun doğal şok emme mekanizmasıdır. Buna pronasyon (pronation) denir. Bazı durumlarda bu dönme fazla olur ve ona da overpronation denir ki bunun ayakkabının desteği ile kontrol edilmesi tavsiye edilir. Çünkü bazı kaslar fazla esner. Kemiklere, dizlere, bağlara fazla yük biner. Özellikle kalflar ve onu bileğe bağlayan kas grubu fazla esner. Underpronation ise ayağın basışı hep dışarıda sürdürmesi ve bitirmesi anlamına gelir. Neyseki bu az rastlanan bir durumdur. Bunun için tavsiye edilen mümkün olan en yumuşak neutral ayakkabı olur (bazıları neutral plus diyor). Bu tür basışta şok emilimi zayıf olduğundan yumuşak bir ayakkabıya gerek vardır, bu da cushioning ile sağlanır. Amaç ayağı rahat ettirmektir. Bu overpronation ya da underpronation (başka bir deyişe supination) kas/kemik yapısından kaynaklanır yani doğuştan gelir. Bunu değiştirmek pek de mümkün değildir. Ama bazı durumlarda bazı kasları zayıf olması ya da fazla gergin olması (stretching eksikliğinden) yüzünden kaynaklanıyor olabilir. Özellikle overpronation bacak güçlendirme ile iyileştirilebilir.

Kendi basışımızın nasıl tespit edilebileceğine dair kısaca şurada değinmiştim (tabanınızı hafif ıslatıp koyu renk bir kağıda basmak ve çıkan şekle göre karar vermek). Başka bir yöntem de kullanmakta olduğunuz eski ayakkabınızın tabanındaki erimenin/eskimenin nerelerde başladığına/oluştuğuna bakmaktır. Eskime sadece tabanın dışında ise underpronasyon, sadece iç kısımdaysa overpronasyon, ayak ortasında (parmakların bittiği yerde) ve biraz da topuktaysa neutral basıştan söz edebiliriz.

Ayakkabılar koşucunun basışına göre değişik tiplerde üretilir. Normal durumda, yani koşucunun basışında over veya underpronation durumu yoksa, bu döngüye müdahele etmek gerekmez. Bu yüzden neutral ayakkabı tavsiye edilir. Neutral, yani normal, ayakkabıların ayak döngüsü üzerinde etkisi yoktur.

Overpronation hafiften ciddiye doğru giden seviyelerde olabilir. Düz taban birisinde bu pronasyon çok bariz olur. O yüzden düztabanların ayak/bacak ağrıları fazla olur. Askerden çürük raporu alındığı bile söylenir. Ayakkabılarda bu yüzden light stability, stability, moderate stability ve ultimate stability diye gruplara ayrılır. Amaç pronasyon seviyesine göre en uygun ayakkabıyı bulmak. Motion control terimini de duyuyor olabilirsiniz, bu eski bir terim, artık onun yerine ultimate stability deniyor.

Özetle ayakkabılar taban/topuk özelliklerine göre neutral, stability ve cushioned olarak üçe ayrılıyor. Stability olanlar da overpronationın farklı miktarlarına cevap verecek şekilde değişik seviyelerde olabiliyor. Ayrıca kullanım amaçlarına veya zemine göre de normal antrenman, performance, trail ve track diye ayrılıyor. Demek ki önce ayağımızın türünü öğrenecek sonra da ayakkabıyı hangi amaçla ve nerede kullanacağımıza karar vereceğiz ve şunlar gibi seçeneklerimiz olacak: neutral performance, stability trail vb…

Bu yazı dailymile‘da bir çalışmanın altındaki yorumlarda yaptığımız soru cevap şeklindeki sohbette Selçuk’un yazdıklarının özetidir. Selçuk, deneyimli, hızlı bir orta mesafe koşucusu ve paylaşımcı bir dailymile arkadaşı olmasının yanısıra Türkiye’ye Saucony marka ayakkabıların gelmesine önayak olmuş kişidir. Koşuya olan ilginin az olması nedeniyle çeşitli markalarda koşu ayakkabılarının ülkemize gelmemesi sıkıntısını aşmakta güzel bir adım oldu Saucony’nin gelişi. Nike, Adidas, Reebok üçlemesine sıkışıp kalmak yerine Saucony, Asics, Brooks ve Mizuno gibi dünyadaki koşucuların ellerinin altında olan seçeneklerin de burada ulaşılabilir olmasını isterim doğrusu.